«ՍՐՏԻՍ ՉՈՐՐՈՐԴ ԿՏՈՐԸ» անտիպ ժողովածու-
ՆԱՏԱՇԱՆ ՈՒ ՏԱՇԱՆ (իրական հեքիաթ)
ԵՐԱԶԻ ՈՒ ԵՐԱԶԱՆՔԻ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄԸ..
Ես հաճախ եմ խորհել երազի և երազանքի մասին, փորձել եմ հասկանալ առաջինի խորհուրդը՝ ըմբռնելու համար նրա առնչությունը երկրորդի հետ։ Եվ որքան ավելի եմ խորհել, այնքան ավելի զգուշավորությամբ եմ մոտեցել թե՛ մեկին, թե՛ մյուսին, երկնչելով խախտել նրանց թվացյալ մոտիկության սահմանը։
Մի օր էլ, երբ միտքս կրկին այս երկուսի շուրջն էր պտտվում, ծնվեցին գաղափարներ, որոնք իհարկե չէին հավակնում տարիներով ինձ հուզող հարցի պատասխանները լինել, սակայն հետաքրքիր էին, ու որոշեցի թղթին հանձնել՝ այլոց հետ կիսել դրանք։
Մտածեցի, որ եթե մարդկային կյանքի երկու երրորդն անցնում է արթուն, մեկ երրորդը՝ քնած, ուրեմն բնությամբ մարդուն երկու անգամ ավելի ժամանակ է ընձեռված երազանք հյուսելու, քան՝ երազտեսնելու համար։
Մտածեցի, թե քանի որ երազանքն ու երազը շարունակական ընթացք ու հաջորդականություն են մարդու ամբողջ կյանքում՝ մեկն ավարտվում, սկսվում է մյուսը, կյանքը գուցե երազանքի և երազի հետ նրակատարած շուրջօրյա մի ճամփորդություն է ժամանակի ու տարածության մեջ՝ այս աշխարհում լոկ նրա համար նախասահմանած կամուրջներով։
Մտածեցի, որ եթե երազանքը ծնվում է արթուն պահին՝ ցանկությունը իրականացնելու բաղձանքից, ու գիտակցությունն է ղեկավարում բաղձանքի ընթացքը, արդար չէ՞ ր լինի արդյոք երազանքը դիտել ոչթե իբրև մարդու մտքի ժամանակավոր մի այցելու, այլ՝ մշտական բնակիչ կամ տանտեր, քանզի այդ երազանքը ոչ միայն ապրում, նաև ապրեցնում է այդ տարածքը։
Մտածեցի՝ եթե երազը, երազանքին հակառակ, ծնվում է քնի պահին, երբ արտաքին գրգիռների հանդեպ գոնե առերևույթ նկատելի արձագանք չկա, ու ենթագիտակցությունն է ղեկավարում ապրումներիընթացքը, արդար չէ՞ր լինի արդյոք երազը դիտել ոչ թե իբրև մտքի ժամանակավոր մի այցելու, այլ որպես ուղեցույց, քանզի այն, թեև ինքը հյուր, առաջնորդում մարդուն ու նրան տանում է դեպի իրտարածքները։
Մտածեցի, որ երազանքը սկսվում ներկայից, ընթանում է դեպի ապագա, իսկ անցյալին առնչվում է հիշողության կամրջով՝ երբեմն վերապրելու համար անցած-կայացած իրողությունների բերկրանքը,երբեմն էլ՝ անցած-չկայացած իղձերի անմար կարոտը, մինչդեռ երազը խորհրդավոր միաձուլումն է ներկայի, անցյալի ու ապագայի։
Հետո մտածեցի, թե երազանքը, արթնության պահին ծնվելով, արեգակին է առնչվում բնականաբար և դրա համար է երևի մշտապես այնքան լուսաշող ու ջերմացնող։ Մինչդեռ երազը, որ քուն մտած պահին էայցելում մարդուն ու նրա վկաներն են լուսինը և աստղերը, դրանից է հավանորեն այնքան խորհրդավոր, երբեմն էլ՝ առեղծվածային։
Հետո մտածեցի, որ երազանքը միշտ դրական հենք ունի, քանի որ մարդն իր տենչանքներով է հյուսում այն։ Անծայրածիր այս աշխարհում կգտնվի՞ մեկը, ով փափագի սև ու գորշ գույնով պատկերել իրտենչը իրականացած տեսնելու ցանկությունը… Չի՜ գտնվի… Մինչդեռ երազի հենքը կարող է լինել և՛ դրական, և՛ ոչ դրական։ Չէ՞ որ քնած պահին է այն հյուսվում, երբ արտաքին գրգիռների հանդեպ գոնեառերևույթ չկա նկատելի արձագանք, երբ ենթագիտակցությունն է գործում է՝ ժամանակավոր անկարության մատնելով մարդու ունակությունը՝ ամենացանկալի գույներով նկարել իր տենչանքները:
Հետո մտածեցի, թե գուցե հենց դա է պատճառը, որ երբ մեկն ուզում է պատմել իր երազը, դիմացինը, դեռևս անտեղյակ պատմվելիքի դրական կամ ոչ դրական բնույթին, պապերից եկած սովորույթ-մաղթանքն է անում՝ «երազիդ բարի՜ն թող կատարվի»։ Դարերի իմաստնությունը կուտակած ժողովուրդը չէր խոսի հենց այնպես՝ ինչ-որ բան ասած լինելու համար։
Ու մտածեցի, թե դարերի իմաստնությունը կուտակած ժողովուրդը այս կերպ երազին գուցե երազանք էր խառնում, թե երազանքը անպայման պիտի հանդիպի երազին ու միանա, որպեսզի, պապենականմաղթանքի բառերով՝ «գիշերվա տեսածի բարին կատարվի…»։
Ցնծություն ապրեցի։ Կարճ մի պահ սակայն: Նոր միտք հաջորդեց, տակնուվրա արեց հոգիս…
Մտածեցի, որ եթե դա է բարին իրականացած տեսնելու պայմանը, ինչու՞ հապա միշտ երազանքներ հյուսու՜մ, հյուսու՜մ և հաճախ դրանք թաքցնում ենք իրարից… Չե՜նք սիրում կիսել… Ինչու՞…
Ախր դրանք կիսելով որքա՜ն գեղեցկություն պիտի կիսեինք, նաև որքա՜ն հարստություն պիտի փոխանցեինք՝ առանց դույզն իսկ աղքատանալու։
Որքա՜ն պիտի երջանկացնեինք մարդուն, որ երազել չի փորձել անգամ, չգիտե ի՞նչ է երազանքը, քանզի ապրում է իր գորշ քառակուսում, քառակուսի օրենքներով…
Հետո մտածեցի, իսկ ինչպե՞ս է պատահում, որ երազանք կիսել չսիրող նույն մարդը, հենց որ երազ է տեսնում, իսկույն վազում և այն կիսում է ուրիշի հետ։ Բայց մի՞թե լոկ կիսում… Ո՛չ։ Ակնկալում է, որուրիշը մեկնի իրեն տրված երազը, բացահայտի դրա պատգամը։
Մտածեցի, իսկ մի՞թե կարելի է մեկնել անմեկնելին… խորհուրդը, որ քեզ է տրված միայն, որ հաճախ ի՜նքդ էլ հասկանալ-բանալ չես կարողանում, թեև ունես բանալին։
Մտածեցի, թե ամենևին չեմ հավակնում, իրավունք էլ չունեմ գիտական ու հոգեբանական որևէ վերլուծություն կատարել երազների և երազանքների մասին։ Ո՛չ գիտնական եմ, ո՛չ էլ հոգեբան։ Գիր ուգրականության մարդ եմ, որ սիրում է խորհել շատ բաների, այս դեպքում՝ երազի ու երազանքի մասին։
Վերջապես մտածեցի, որ այստեղ արդեն լռելու մասին պետք է մտածել։ Ես բարի գիշեր մաղթեցի ինքս ինձ, ամբողջ աշխարհին։ Բարի քուն և բարի երազներ խնդրեցի ամենքի համար…
Առավոտյան բարձիս տակ նոր բանաստեղծություն գտա… Մտածեցի, որ չորրորդ գիրքս կսկսեմ հենց դրանից…